آشنایی با انواع شیفت کاری و نوبت کاری | اپلیکیشن زون

انواع شیفت کاری در قانون کار

شیفت کاری یا نوبت کاری چیست؟

شاید بارها در ذهن شما سوالاتی در مورد شیفت های کاری آمده باشد. سعی بر آن داریم تا در این مقاله شما را به جواب هایتان برسانیم. شیفت کاری یا نوبت کاری به کاری گفته می شود که زمان انجام آن ثابت نیست و به دلیل ویژگی های شغلی، زمان حضور کارگر در محل کارش طی یک ماه تغییر می کند، چگونگی شیفت بندی و تعریف نوبت کاری یکی از موضوعات مهمی که برای همه مشاغل و به ویژه کسب و کارهای حساس حائز اهمیت است.

انواع شیفت کاری

شیفت های کاری را می توان بر اساس عوامل مختلفی طبقه بندی کرد، که در زیر برای شما به صورت کامل آورده شده است:

بر اساس زمان

• شیفت صبح: شیفتی است که از  ساعت 6 صبح شروع و در ساعت 14 بعد ازظهر به پایان می‌رسد.
• شیفت عصر: شیفتی که از  ساعت 14 بعد از ظهر شروع می شود و تا 22 شب ادامه دارد.
• شیفت شب: شیفتی است که از ساعت 22 شب شروع می شود تا 6  صبح روز بعد ادامه دارد.
• شیفت چرخشی: شیفتی است که در آن افراد در طول هفته یا ماه در شیفت های مختلف کار می کنند. در شیفت های چرخشی، کارمندان در شیفت های مختلف کار می کنند. این نوع شیفت کاری به طور معمول در صنایعی که نیاز به کار 24 ساعته دارند، مانند بیمارستان ها یا نیروگاه ها، استفاده می شود.
• شیفت ثابت: یکی از رایج ترین شیفت های مورد استفاده در سازمان هاست که کارمندان بر اساس ساعت تعریفی ثابت در محل کار حضور پیدا می کنند.

بر اساس مدت زمان

• شیفت 8 ساعته: یکی از رایج ترین شیفت های مورد استفاده در سازمان ها، ادارات دولتی و ... می باشد. در این شیفت کارمندان به طور ثابت در ساعات تعیین شده در محل کار حضور پیدا می کنند. و عموما بین ساعت 6 تا 14 می باشد.
• شیفت 12 ساعته: این مدل شیفت بیشتر در مراکز دولتی، نظامی و صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد. یعنی فرد باید 12 ساعت در محل کار حضور خواهد داشت و پس از آن 12 ساعت به استراحت برود.
• شیفت 24 ساعته: تردد در شیفت 24 ساعته بدین صورت که فرد باید 24 ساعت در محل کار حضور داشته باشد و 24 ساعت استراحت داشته باشد. طبق قانون کار، فردی که 24 ساعت کار و 24 ساعت استراحت دارد، مطابق ساعت کار موظف هفتگی، هفته ای 44 ساعت و روزی 7 ساعت و 20 دقیقه کار می کند. بنابراین با توجه به این که این فرد 24 ساعته در محل کار حضور داشته و مشغول فعالیت بوده، در نتیجه مازاد 14 ساعت و 40 دقیقه باید اضافه کار برای آن محاسبه شده و به آن فرد تعلق گیرد. 

بر اساس نوع کار

• شیفت تولید: شیفتی است که در آن افراد در زمینه تولید کار می کنند.
• شیفت خدمات: شیفتی است که در آن افراد در زمینه خدمات کار می کنند.
• شیفت نگهبانی: شیفتی است که در آن افراد وظیفه حفاظت از یک مکان یا شی را بر عهده دارند.
• شیفت بیمارستانی: شیفتی است که در آن افراد شاغل در بیمارستان کار می کنند.

حتما بخوانید: مقاله ی مدیریت شیفت بیمارستانی و پرستاری

بر اساس شرایط کاری

• شیفت عادی: شیفتی که افراد در آن طبق قانون کار فعالیت می کنند.
• شیفت اضافه کار: شیفتی که افراد در آن بیشتر از ساعات کاری معمول کار می کنند.
• شیفت شیفتی: شیفتی که در آن افراد در شیفت های مختلف کار می کنند.
• شیفت دورکار: به شیفتی گفته می شود که افراد از خانه یا مکان دیگری در آن کار می کنند.

حتما بخوانید: مقاله انواع مرخصی در قانون کار

نوبت کاری در چه مشاغلی کاربرد دارند؟

به طور کلی مشاغل حساسی که در آن‌ها تقاضای کالا و حجم زیاد کار وجود دارد، دارای نوبت کاری می‌باشند. همچنین مشاغلی که امکان تعطیلی محیط کار در آن وجود ندارد مانند آتش نشانی‌ها، اورژانس، بیمارستان‌ها، شرکت‌های تولیدی ، نيروی انتظامی، خدمات آب، برق، تلفن کارخانه های مواد غذایی و… حضور کارکنان در محیط کار به صورت نوبت کار می‌باشد. در این مشاغل حضور پرسنل در محل فعالیت خود به صورت شبانه روز و نوبتی الزامی می‌باشد. کار در این گونه مشاغل به صورت کار شیفت صبح، کار شیفت عصر و کار شیفت شب تقسیم بندی می‌شود.

طبقه بندی نوبت کاری

انواع نوبت‌کاری

براساس قانون کار، 24 و بر اساس توضیحاتی که در مورد شیفت های کاری بر اساس زمان داده شد، شبانه روز به 3 دوره زمانی 8 ساعته صبح، عصر و شب تقسیم می شود که ساعت شروع و پایان هر دوره به صورت زیر می‌باشد:

• نوبت کاری صبح و عصر: شیفت صبح از ساعت 6 صبح شروع و در ساعت 14 به پایان می‌رسد. با خاتمه شیفت صبح یعنی ساعت 14 بعد از ظهر شیفت عصر آغاز و تا ساعت 22 شب می‌باشد.کارگرانی که نوبت کاری آن ها صبح و عصر واقع شود طبق ماده 56 قانون کار، 10 درصد علاوه بر مزد به عنوان فوق العاده نوبت کاری دریافت خواهد کرد.
• نوبت کاری صبح و شب: نوبت کاری صبح از 6 صبح تا ساعت 14 می‌باشد و نوبت کاری شب از ساعت 22 شب آغاز شده و تا ساعت 6 صبح ادامه پیدا می کند.کارگرانی که نوبت کاری آن‌ها در صبح و شب قرار می‌گیرد به علت اینکه در شب کارگر فشار کاری بیشتری متحمل می‌گردد طبق ماده 56 قانون کار، کارگر 22.5 درصد علاوه بر مزد به عنوان فوق العاده نوبت کاری‌دریافت خواهد کرد.
• نوبت کاری عصر و شب: در این نوع نوبت کاری شیفت اول از ساعت 14 بعدازظهر آغاز و تا ساعت 22 شب ادامه می‌یابد و شیفت دوم هم از ساعت 22 شب تا ساعت 6 صبح روز بعد می‌باشد.در این حالت از نوبت کاری نیز فوق العاده نوبت کاری 22.5 درصد در نظر گرفته می‌شود.
• نوبت کاری صبح، عصر و شب: نوبت کاری فوق دارای سه شیفت صبح، عصر و شب می‌باشد. در این حالت چون کارگران در شیف شب نیز مشغول به کار می‌باشند مشمول فوق العاده نوبت کاری خواهند بود.اما چون میزان ساعت کاری در شب نسبت به دو حالت قبل کمتر می‌باشد طبق قانون کار، کارگر 15 درصد علاوه بر مزد به عنوان فوق‌العاده نوبت کاری‌دریافت خواهد کرد.

نحوه محاسبه نوبت کاری

ممکن است برای شما این سوال پیش آمده باشد که محاسبه و فرمول محاسبه نوبت کاری به چه صورت است؟ به دلیل سختی انجام کار در طول شبانه روز کارگران نوبت کار طبق دستورالعمل فوق العاده نوبت کاری، کارفرمایان باید مبلغی مازاد بر حقوق عادی کارگران جهت کار به آن‌ها پرداخت نمایند. اگر میخواهید این فرمول را بدانید با ما همراه باشید.

محاسبه فوق العاده نوبت کاﺭﯼ صبح ﻭ عصر:

تعداد ساعت نوبت کاری داخل عدد ۱۱۰ درصد ضرب شده و نتیجه آن در ۲۲۰ ساعت ضرب می‌شود. عددی که به دست می آید بر حقوق پایه کارگر تقسیم می‌گردد. سپس مبلغ ریالی حقوق کارهای نوبت کاری که در این بازه زمانی انجام می‌شود به دست خواهد آمد.

محاسبه فوق العاده نوبت کاﺭﯼ صبح ﻭ عصر ﻭ شب:

ساعات نوبت کاری داخل عدد ۱۱۵ درصد ضرب و نتیجه آن در عدد ۲۲۰ ساعت ضرب می‌گردد. عدد بدست آمده بر حقوق پایه تقسیم می‌شود تا حقوق نوبت کاری به شرح فوق به دست آید.

محاسبه فوق العاده نوبت کاﺭﯼ صبح ﻭ شب یا عصر ﻭ شب

نحوه محاسبه حقوق کار نوبت کاری که صبح و شب و یا عصر و شب انجام می‌شود به این صورت است که تعداد ساعت نوبت کاری داخل 122.5 درصد ضرب شده و نتیجه آن در 220 ساعت ضرب می‌گردد. عدد حاصل شده بر حقوق پایه ماهانه کارگر تقسیم می‌شود تا حقوق نوبت کاری به دست آید.

نوبت کاری در روزهای جمعه یا تعطیلات رسمی

همانطور که گفته شد، مشاغل نوبت کار به هیچ وجه تعطیلی ندارند و کارکنان آنها در روزهای تعطیل و جمعه نیز به صورت گردشی به کار می پردازند. حال باید دید که قانون چه فوق العاده‌ای را برای این روزها در نظر گرفته است. در این مواقع علاوه بر فوق العاده معمولی نوبت کاری، به کارمندان فوق العاده ۴۰ درصدی بابت تعطیلات نیز پرداخت می شود. البته برای این افراد یک روز تعطیل در ایام هفته در نظر گرفته می شود تا بتوانند در این روز به استراحت بپردازند.

حتما بخوانید: مقاله ی محاسبه ی اضافه کاری در قانون کار 

منظور از شب کاری قانون کار چیست؟

طبق ماده ۵۳ قانون کار، به ساعت کاری ۲۲ شب الی ۶ صبح، شب کاری یا شیفت شب گفته می شود. البته این مفهوم بسته به شرایط نوبت کاری و غیر نوبت کاری متفاوت است. در صورتی که شب کاری در غیر از نوبت کاری باشد فوق العاده ای برابر 35 درصد مزد کارگر را دارد.

نکته: کارگرانی که به صورت ۲۴ ساعت کار و ۲۴ یا ۴۸ ساعت استراحت می نمایند و ساعت شروع به کار آنان در طول ماه گردش ندارد، نوبت کار محسوب نمی شوند. این نوع از کار طبق ماده ۵۳ قانون کار، کار مختلط محسوب شده و براساس ماده ۵۸ قانون کار به این قبیل از کارگران جهت هر ساعت کار در شب ۳۵% اضافه بر مزد ساعت کار عادی تعلق می گیرد.

حتما بخوانید: مقاله ی محاسبه ی شب کاری قانون کار

مزایا و معایب شیفت کاری

شیفت کاری مزایا و معایبی برای کارمندان و کارفرمایان دارد. که در زیر مواردی را به طور خلاصه برای شما آورده ایم.

مزایای شیفت کاری برای کارمندان

• درآمد بیشتر: کارمندان شیفت کاری معمولا حقوق و مزایای بیشتری نسبت به کارمندان تمام وقت دریافت می کنند.
• انعطاف پذیری بیشتر: شیفت کاری می تواند انعطاف پذیری بیشتری برای کارمندان فراهم کند، به خصوص برای افرادی که دارای تعهدات خانوادگی یا شخصی هستند.

معایب شیفت کاری برای کارمندان

• تداخل با زندگی شخصی: شیفت کاری می تواند با زندگی شخصی کارمندان تداخل داشته باشد، به خصوص برای افرادی که دارای فرزندان کوچک یا سایر تعهدات خانوادگی هستند.
• سلامت روان و جسمی: شیفت کاری می تواند بر سالمت روان و جسمی کارمندان تأثیر منفی بگذارد.

مزایای شیفت کاری برای کارفرمایان

• کاهش هزینه ها: شیفت کاری می تواند هزینه های کارفرمایان را کاهش دهد، زیرا نیاز به استخدام تعداد کمتری از کارمندان را کاهش می دهد.
• بهبود بهره وری: شیفت کاری می تواند بهره وری را بهبود بخشد، زیرا کارخانه ها یا ادارات می توانند به صورت 24 ساعته کار کنند.

معایب شیفت کاری برای کارفرمایان

• مشکلات مدیریتی: مدیریت شیفت کاری می تواند چالش برانگیز باشد، زیرا کارفرمایان باید اطمینان حاصل کنند که کارکنان در شیفت های صحیح کار می کنند.
• افزایش خطرات ایمنی: شیفت کاری می تواند خطرات ایمنی را افزایش دهد، زیرا کارکنان ممکن است در ساعات غیر متعارف خسته تر یا کم توجه تر باشند.

حتما بخوانید: منظور از شیفت شناور اداری یا منعطف چیست؟

نتیجه گیری

شیفت کاری یک روش کار معمول است که مزایا و معایبی برای کارمندان و کارفرمایان دارد. انتخاب نوع شیفت کاری مناسب به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله ماهیت شغل، نیازهای کارمند، و ترجیحات کارفرما