انواع مرخصی در قانون کار | اپلیکیشن زون

استفاده کارمندان از مرخصی به دلایل مختلف بسیار با اهمیت است. باعث می شود انرژی بگیرند، سالم بمانند و با تمرکز  و بازدهی بیشتر به کار خود بازگردند. حمایت از کارکنان در زمان‌های سخت و تضمین سلامت روانی و جسمی آنها بخشی از وظایف مراقبتی کارفرمااست. با این حال، برای انجام این کار، کارفرمایان باید مبنای قانونی را بدانند تا بر اساس آن مرخصی  اعطا کنند. در ادامه با بررسی انواع مختلف مرخصی، به رایج‌ترین سؤالات مربوط به آن پاسخ می دهیم.

انواع مرخصی در قانون کار

مرخصی استحقاقی

در قانون کار به حداکثر روزهایی که کارگر یا کارمند می‌‏تواند سرکار حضور نداشته باشد مرخصی سالانه یا مرخصی استحقاقی گفته می‌‏شود، که شامل مرخصی با حقوق و بدون حقوق می‏باشد..

مقدار این مرخصی‌ 5/2 روز در هر ماه است، اما به طور کل در طول سال 26 روز به عنوان مرخصی استحقاقی در نظر گرفته می‌‏شود که اگر کارگر از آن استفاده نکند، می‏‌تواند حداکثر 9 روز آن را به سال بعد انتقال دهد، و باقیمانده ی آن باید محاسبه و پرداخت شود. (برای کارمندان حداکثر 15 روز قابل انتقال است.)

مرخصی استعلاجی؛ مرخصی ایام بیماری

مرخصی است که در صورت بیماری مشمولان قانون کار، برای آنها برقرار می شود. شرایط و نحوه گرفتن مرخصی استعلاجی نیاز به تشخیص پزشک دارد که پس از آن باید توسط پزشک معتمد یا کمسیون پزشکی تأمین اجتماعی تأئید کند تا فرد بتواند از دستمزد سوابق کار و بازنشستگی خود استفاده کند.

• طبق قانون مدنی اداره کار مرخصی‌های استعلاجی می‌‏‏تواند حداکثر 4 ماه باشد؛ اما اگر فرد بیماری صعب‏ العلاج داشته باشد و نیاز به استراحت یک ساله یا بیشتر باشد کارگر بازنشسته می‏‌شود.
• در قانون کار محدودیتی برای گرفتن مرخصی‌های استعلاجی برای کارگران پیش‏ بینی نشده و به میزانی که پزشک معالج تجویز کند امکان استفاده از این مرخصی وجود دارد.
• در مرخصی‌های استعلاجی اگر در هر نوبت کمتر از 7 روز یا در طول سال کمتر از 15 روز باشد، تایید پزشک معالج کفایت می‏‌کند، برای مرخصی‌ها 15 تا 60 روز باید مرخصی را پزشک معتمد تاییید کند و برای مدت بیشتر از 60 روز باید شورای پزشکی تأمین اجتماعی آن را تایید نماید.

مرخصی ساعتی

مرخصی‌های ساعتی می‏‌تواند جزئی از مرخصی‌های استحقاقی باشند، اما به جای یک روز کامل کارمند ساعات مشخصی مرخصی می‌‏گیرد و اگر مجموع مرخصی‌‏های ساعتی به 8 ساعت برسد یک روز کامل برای فرد در نظر گرفته می‏‌شود.

مرخصی‌های ازدواج و فوت اقوام درجه یک در قانون کار

مطابق قانون کار،  در صورت ازدواج دائم کارمند 3 روز مرخصی با حقوق به او تعلق می گیرد، این 3 روز جزو 26 روز مرخصی استحقاقی حساب نمی‏‌شود و جدای از آن است. همچنین این مرخصی قابلیت انتقال به سال بعد را ندارد.

در صورت فوت اقوام درجه یک مانند پدر و مادر، همسر و فرزندان کارمند می‏‌توانند از 3 روز مرخصی با حقوق استفاده کند که جزو مرخصی استحقاقی 26 روزه محسوب نمی‏‌شود و قابلیت انتقال به سال بعد را ندارد و تنها در زمان وقوع قابل استفاده است.

مرخصی بین تعطیلی

به مرخصی گرفتن روزی که بین دو تعطیلی فرار گرفته گفته می شود. برای مثال بعد از تعطیلی جمعه یکشنبه و دوشنبه هم تعطیل رسمی اعلام می شود و کارمند تمایل دارد که شنبه را هم از تعطیلی کاری استفاده کند. در صورت انجام این کار، روزهای یکشنبه و دوشنبه تعطیل رسمی بوده اما شنبه، جزو مرخصی استحقاقی فرد محسوب شده و از آن کسر می‌گردد که اصلاحا در قانون مرخصی بین التعطیلی گفته می‌شود.

مرخصی بدون حقوق

کاهی اوقات کارمندان جهت رسیدن به امور شخصی، مشکلات خانوادگی، سفرهای طولانی، گذراندن دوره های آموزشی و ... قصد ترک محل کار را برای مدت طولانی می کنند، و ناچار به استفاده از مرخصی بدون حقوق می شوند، در این شرایط هیچ سابقه و حقوقی برای آنها در نظر گرفته نمی‌‏شود، بیشترین زمان این نوع مرخصی مدت 2 سال است و پس از اتمام مرخصی، کارمند به کار سابق خود بازمی‌گردد.

•  طبق ماده ۱۶ قانون کار استفاده از این مرخصی باید با موافقت کارفرما صورت بگیرد، چون نظر قانونگذار در خصوص قرارداد کارگرانی که مطابق این قانون از مرخصی تحصیلی یا دیگر مرخصی‌های بدون حقوق استفاده می‌کنند، این است که قرارداد کار به حال تعلیق درآید و پس از آن کارگر به کار سابق باز گردد.
• از مرخصی‌های بدون حقوق، مرخصی تحصیلی است که به مدت دوسال دیگر قابل تمدید است. در موارد فوق باید درخواست به کارفرما ارائه و مورد موافقت قرار گیرد.چنانچه کارگر استحقاقی نداشته باشد و از طرفی نیاز به مرخصی داشته باشد مجاز است با موافقت مسئول ذیربط از مرخصی بدون حقوق استفاده نماید و سقف استفاده از آن در طول سال، یک ماه است.
• کارمندان زنی که همسرشان در مأموریت هستند تا پایان مأموریت حداکثر به مدت 6 ماه می‏‌توانند از مرخصی بدون حقوق استفاده کنند.

مرخصی حج

هر کارگر حق دارد به منظور ادای فریضه حج واجب در تمام مدت کار خویش فقط برای یک نوبت یک ماه به عنوان استحقاقی استفاده نماید. ماده ۶۷ قانون کار می‌گوید، هر کارگر حق دارد در تمام مدت کار خود تنها برای یک نوبت به منظور ادای فریضه حج واجب تمتع یک ماه مرخصی بگیرد. کارگر می‌تواند از ۳۰روز مرخصی تحت عنوان «مرخصی استحقاقی» به شرطی که ۳۰روز مرخصی ذخیره داشته باشد، بهره‌مند شود و چنانچه مرخصی طلب نداشته باشد از مرخصی بدون حقوق استفاده کند.

مرخصی زایمان

مرخصی زایمان، یک دوره مجاز استراحتی است که به والدین تعلق می گیرد تا بتوانند به مراقبت و پرورش فرزند تازه به دنیا آمده خود بپردازند. این مرخصی به مادران برای بهبود فیزیکی و روحی پس از زایمان و به پدران جهت کمک رسانی به امور خانواده اختصاص دارد، و به تازه‌واردان به والدگری فرصت می‌دهد تا با تجربه پدری یا مادری خود آشنا شوند.

مرخصی زایمان برای بانوان کارمند بین 6 تا 9 ماه در نظر گرفته شده است که طبق ماده 67 قانون کار، بانوان برای این مدت نیز از سابقه و پرداخت بیمه بهره‏‌مند می‏‌شوند. مرخصی زایمان می‏‌تواند قبل از تولد فرزند شروع شود، مثلاً مادر تصمیم می‏‌گیرد 6 ماه مرخصی قبل از زایمان و سه ماه بعد زایمان دریافت کند. این مرخصی فقط برای افرادی وجود دارد که دارای سابقه پرداخت حداقل 60 روز از بیمه تأمین اجتماعی باشند.

حتما بخوانید: مقاله آشنایی با انواع شیفت کاری در قانون کار

مرخصی زایمان برای مردان

در دنیای امروز، اصطلاح “مرخصی زایمان” نه تنها به زنان محدود نشده است، بلکه برای پدران نیز به یک تجربه چند جانبه تبدیل شده است.

یکی از سوالاتی که این روزها به طور مکرر از سوی کارکنان شاغل در بخش خصوصی مشمول قانون کار مطرح می‌شود، این است که آیا از مرخصی تولد فرزند برخوردار می شوند یا خیر؟ در واقع، موضوع مرخصیِ پدر شدنِ شاغلان مشمول قانون کار، به یکی از دغدغه‌های کارگران، مدیران عامل و کارفرمایان تبدیل شده است. متاسفانه‌ عدم اطلاع‌رسانی شفاف و جامع در این خصوص باعث شده تا اغلب پدران مشمول قانون کار در بخش خصوصی نتوانند از این حق قانونی خود بهره‌مند شوند.

مرخصی زایمان مردان چیست؟

طبق قانون مردان، اعم از اینکه شاغل در قوای سه‌ گانه، بخش های دولتی و عمومی غیردولتی باشند یا شاغل در بخش های خصوصی، می توانند، در صورت وجود شرایط مرخصی پدرانی که به تازگی، صاحب فرزند شده اند، از مرخصی تشویقی یا مرخصی زایمان (مرخصی تولد فرزند)، بهره مند گردند.

قانون مرخصی زایمان برای مردان

قانون مرخصی زایمان برای مردان کارمند در شرکت خصوصی و مردان کارمند دولت، متفاوت است

قانون مرخصی زایمان برای مردان کارمند شرکت های خصوصی، ماده واحده قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده مصوب 392/03/20 می باشد که در تبصره دو این ماده واحده، در خصوص مرخصی زایمان برای مردان تامین اجتماعی، تعیین تکلیف نموده است.

 قانون مرخصی زایمان برای مردان کارمند دولت (یعنی مردان شاغل در قوای سه‌ گانه، بخش های دولتی و عمومی غیردولتی)، قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1400-1396) می باشد که در تبصره ماده 103 خود، درباره شرایط مرخصی زایمان برای پدرانی که به تازگی، صاحب فرزند شده اند، تعیین تکلیف کرده است.

مدت زمان مرخصی زایمان برای پدران تحت پوشش تامین اجتماعی

مستفاد از تبصره 2 ماده واحده قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده مصوب 92، مدت زمان مرخصی زایمان برای پدران (مرخصی تولد فرزند)، دو هفته یا 14 روز می باشد و قابلیت ذخیره با تبدیل به پول را نیز ندارد.

مدت زمان مرخصی زایمان برای پدران شاغل در بخش های دولتی و عمومی غیردولتی

مستفاد از تبصره ماده 103 قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی (1396-1402)، مدت زمان مرخصی زایمان برای پدران (مرخصی تولد فرزند) شاغل در قوای سه‌ گانه، بخش های دولتی و عمومی غیردولتی، سه روز می باشد و قابلیت ذخیره یا تبدیل به پول را نیز ندارد.

مرخصی پاس شیر

براساس ماده ۶ قانون ترویج تغذیه نوزاد با شیر مادر و نیز حمایت از مادران شیرده، کارگر زن مجاز است برای مدت دو سال، یعنی تا دو سالگی نوزاد روزانه به مدت یک ساعت از مرخصی ساعتی به منظور شیردهی به نوزاد استفاده کند. لازم به ذکر است که این زمان می‌تواند در ابتدای شروع ساعت کاری و یا در انتهای ساعات کاری در نظر رفته شود. ضمناً برای مادرانی که صاحب فرزندان دو قلو یا چند قلو هستند روزانه به مدت دو ساعت از مرخصی ساعتی می‌توانند برخوردار شوند.

مرخصی‌های استفاده نشده

براساس ماده ۶۶ قانون کار، کارگر نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالیانه خود را ذخیره کند و اگر شخصی در طول سال از استفاده نکند، می‌تواند کل مبلغ مربوط به مرخصی خود را از شرکت دریافت نماید، اما اگر بخواهد می‌تواند ۹ روز آن را ذخیره کند و مابقی آن باید در پایان سال به کارگر پرداخت شود. براساس قانون مدیریت خدمات کشوری  کلیه کارکنان دولتی مجاز به ذخیره مرخصی خود تا سقف ۱۵ روز هستند.

نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار

برای تسویه یا بازخرید مرخصی به نکات زیر توجه کرد:

•  در پایان دوره مالی و پایان سال باید روزهای غیرقابل انتقال محاسبه گردد و به کارگر پرداخت شود.     
• نرخ بازخرید مرخصی براساس دستمزد روزانه و پایه حقوق است و ضریب ندارد.
• مرخصی‏‌های استفاده نشده با دستمزد سال جاری پرداخت می‏‌شود.

نرخ مرخصی = تعداد روزهای مرخصی × (تعداد روزهای ماه که 30 یا 31 روز بوده) ÷ (حقوق پایه یک روز + بن کارگری + حق مسکن+ پرداخت‏‌هایی اعم از ایاب ذهاب – هزینه غذا و …)

مؤسسه موظف است مرخصی بازخرید شده را از مجموعه ذخیره مرخصی استحقاقی کارمندان کسر نماید، در صورتی که فرد بخواهد با مجموعه قطع همکاری کند مرخصی‌‏های ذخیره شده او در طول یک سال استفاده نکرده باید محاسبه شده و به او پرداخت شود.

حتما بخوانید: مقاله ی محاسبه ی مزایای اضافه کار در قانون کار

آیا مبلغ مرخصی به ورثه کارگر تعلق می‌گیرد؟

در صورت فوت کارگر میزان مرخصی باقیمانده وی بر حسب حقوق روزانه محاسبه و به ورثه آن پرداخت می‌شود. البته برای دریافت مبلغ مرخصی باید مراحل قانونی وراثت طی گردیده و تعداد وراث و یا قیم آن‌ها کاملاً مشخص باشد و مبلغ مرخصی طبق قانون به آن‌ها پرداخت می‌شود.

البته اگر روزهای ذخیره داشته باشد در غیر این صورت چیزی به ورثه تعلق نخواهد گرفت و در صورت از کارافتادگی کارگر و یا بازنشستگی یا تعطیلی کارگاه میزان مرخصی‌های باقیمانده محاسبه و به فرد پرداخت می‌شود. پرداخت مبلغ تعطیلی کاری در این مواقع به صورت جداگانه صورت نمی‌گیرد بلکه در کنار محاسبه سایر حق و حقوق کارگر این موضوع هم بررسی و محاسبه شده و به مجموع طلب شخص افزوده می‌شود.